Circassian languages

Source: Wikipedia, the free encyclopedia.
(Redirected from
Circassian language
)
Circassian
Cherkess
EthnicityCircassians, Cherkesogai
Geographic
distribution		North Caucasus
Linguistic classificationNorthwest Caucasian
  • Circassian
Proto-languageProto-Circassian
Subdivisions
Glottologcirc1239
  Circassian

Circassian (/sɜːrˈkæʃən/ sur-KASH-ən), also known as Cherkess (/tʃɜːrˈkɛs/ chur-KESS), is a subdivision of the Northwest Caucasian language family, spoken by the Circassian people. There are two Circassian languages, defined by their literary standards, Adyghe (кӀахыбзэ; also known as West Circassian), with half a million speakers, and Kabardian (къэбэрдейбзэ; also known as East Circassian), with a million. The languages are highly mutually intelligible with one another, but differ to a degree where they would be considered clear-cut dialects. The earliest extant written records of the Circassian languages are in the Arabic script, recorded by the Turkish traveller Evliya Çelebi in the 17th century,[1] although the Greek and Georgian alphabets were adapted for them in ancient and medieval times.[2]

There is consensus among the linguistic community about the fact that Adyghe and Kabardian are typologically distinct languages.

endonym. In the Russian language, the Circassian subdivision is treated as a group of languages and called адыгские (adygskie, meaning the Adyghe languages), whereas the Adyghe language is called адыгейский (adygeyskiy, meaning the language of those in [the Republic of] Adygea). The terms Circassian and Cherkess are sometimes used in several languages as synonyms for the Northwest Caucasian languages
in general or the Adyghe language in particular.

Circassian languages

Proto‑Circassian
East Circassian
West Circassian
Kuban river

Temirgoy

Abzakh

Bzhedugh

Black Sea coast

Shapsug

Natkhuaja

A Circassian dialects family tree.
Yinal speaking Adyghe and Kabardian

Alphabet

  • Temirgoy dialect. The Circassian alphabet was created in 1918 by the Kabardian linguist Naguma Shora
    .
Adyghe alphabet
А а
[aː] 		Б б
[b] 		В в
[v] 		Г г
[ɣ] or [ɡ] 		Гу гу
[ɡʷ] 		Гъ гъ
[ʁ] 		Гъу гъу
[ʁʷ] 		Д д
[
d
]
Дж дж
[d͡ʒ] 		Дз дз
[d͡z] 		Дзу дзу
[d͡zʷ] 		Е е
[ja/aj] 		Ё ё
[jo] 		Ж ж
[ʒ] 		Жъ жъ
[ʐ] 		Жъу жъу
[ʒʷ] or [ʐʷ]
Жь жь
[ʑ] 		З з
[z] 		И и
[jə/əj] 		Й й
[j] 		К к
[k] 		Ку ку
[kʷ] 		Къ къ
[q] 		Къу къу
[qʷ]
Кӏ кӏ
[t͡ʃʼ/kʼ] 		Кӏу кӏу
[kʷʼ] 		Л л
[
l
] 		Лъ лъ
[
ɬ
] 		Лӏ лӏ
[ɬʼ] 		М м
[m] 		Н н
[
n
] 		О о
[aw/wa]
П п
[p] 		Пӏ пӏ
[pʼ] 		Пӏу пӏу
[pʷʼ] 		Р р
[
r
] 		С с
[s] 		Т т
[
t
] 		Тӏ тӏ
[
tʼ
] 		Тӏу тӏу
[tʷʼ]
У у
[w/əw] 		Ф ф
[f] 		Х х
[x] 		Ху ху
[xʷ] 		Хъ хъ
[χ] 		Хъу хъу
[χʷ] 		Хь хь
[ħ] 		Ц ц
[t͡s]
Цу цу
[t͡sʷ] 		Цӏ цӏ
[t͡sʼ] 		Ч ч
[t͡ʃ] 		Чӏ чӏ
[t͡ʂʼ] 		Чъ чъ
[t͡ʂ] 		Ш ш
[ʃ] 		Шъ шъ
[ʂ] 		Шъу шъу
[ʃʷ] or [ʂʷ]
Шӏ шӏ
[ʃʼ] 		Шӏу шӏу
[ʃʷʼ] 		Щ щ
[ɕ] 		Ъ ъ
[ˠ] 		Ы ы
[ə] 		Ь ь
[ʲ] 		Э э
[a] 		Ю ю
[ju]
Я я
[jaː] 		ӏ
[ʔ] 		ӏу
[ʔʷ]
Kabardian alphabet
А а
[aː] 		Э э
[a] 		Б б
[b] 		В в
[v] 		Г г
[ɣ] 		Гу гу
[ɡʷ] 		Гъ гъ
[ʁ] 		Гъу гъу
[ʁʷ]
Д д
[
d
] 		Дж дж
[d͡ʒ] or [ɡʲ] 		Дз дз
[d͡z] 		Е е
[ja/aj] 		Ё ё
[jo] 		Ж ж
[ʒ] 		Жь жь
[ʑ] 		З з
[z]
И и
[jə/əj] 		Й й
[j] 		К к
[k] 		Ку ку
[kʷ] 		Къ къ
[q] 		Къу къу
[qʷ] 		Кхъ кхъ
[q͡χ] 		Кхъу кхъу
[q͡χʷ]
Кӏ кӏ
[t͡ʃʼ] or [kʲʼ] 		Кӏу кӏу
[kʷʼ] 		Л л
[
l
] 		Лъ лъ
[
ɬ
] 		Лӏ лӏ
[ɬʼ] 		М м
[m] 		Н н
[
n
] 		О о
[aw/wa]
П п
[p] 		Пӏ пӏ
[pʼ] 		Р р
[
r
] 		С с
[s] 		Т т
[
t
] 		Тӏ тӏ
[
tʼ
] 		У у
[w/əw] 		Ф ф
[f]
Фӏ фӏ
[fʼ] 		Х х
[x] 		Ху ху
[xʷ] 		Хъ хъ
[χ] 		Хъу хъу
[χʷ] 		Хь хь
[ħ] 		Ц ц
[t͡s] 		Цӏ цӏ
[t͡sʼ]
Ч ч
[t͡ʃ] 		Ш ш
[ʃ] 		Щ щ
[ɕ] 		Щӏ щӏ
[ɕʼ] 		Ъ ъ
[ˠ] 		Ы ы
[ə] 		Ь ь
[ʲ] 		Ю ю
[ju]
Я я
[jaː] 		ӏ
[ʔ] 		ӏу
[ʔʷ]
Dialectal letters
Гь гь
[ɡʲ] 		Кь кь
[kʲ] 		Кӏь кӏь
[kʲʼ] 		Сӏ сӏ
[sʼ] 		Чу чу
[t͡ʃʷ] 		ӏь
[ʔʲ]

Sound changes

The major differences in the Circassian dialects
See also: Proto-Circassian language

Sound changes between Adyghe (Temirgoy) and Kabardian:[6]

  • Adyghe a ↔ э Kabardian: адыгабзэ ↔ aдыгэбзэ (Adyghe); бае ↔ бей (rich); аслъан ↔ аслъэн (lion); къэплъан ↔ къаплъэн (tiger); дунай ↔ дуней (world); тхьакӀумэ ↔ тхьэкӀумэ (ear); хьарыф ↔ хьэрф (letter); тхьаркъо ↔ тхьэрыкъуэ (pigeon); Ӏае ↔ Ӏей (ugly); хьамлыу ↔ хьэмбылу (worm); хьау ↔ хьэуэ (no)
  • Adyghe ы ↔ э Kabardian: ны ↔ анэ (mother)
  • Adyghe э ↔ ы Kabardian: хъэдэн ↔ хъыдан (lilac)
  • Adyghe а ↔ ы Kabardian: Ӏахьыл ↔ Ӏыхьлы (cloth)
  • Adyghe и ↔ ы Kabardian: мэлэӀич ↔ мэлэӀыч (angel)
  • Adyghe ы ↔ и Kabardian: сабый ↔ сабий (child)
  • Adyghe ы ↔ е Kabardian: жъэжъый ↔ жьэжьей (kidney); дэжъый ↔ дэжьей (hazelnut)
  • Adyghe ц ↔ дз Kabardian: цэ ↔ дзэ (tooth); цыгъо ↔ дзыгъуэ (mouse); пцэжъый ↔ бдзэжьей (fish); уцы ↔ удзы (grass)
  • Adyghe цу ↔ в Kabardian: цу ↔ вы (ox); цуакъэ ↔ вакъэ (shoe); цунды ↔ вынд (raven); цунды ↔ вынд (raven); цуабзэ ↔ вабдзэ (ploughshare)
  • Adyghe ч ↔ ж Kabardian: чэмы ↔ жэм (cow); чъыгы ↔ жыг (tree); чэщы ↔ жэщ (night); чылэ ↔ жылэ (village, settlement); пчъын ↔ бжын (to count); чъэн ↔ жэн (to run)
  • Adyghe ч ↔ дж Kabardian: чэтыу ↔ джэду (cat); чэты ↔ джэд (chicken); апч ↔ абдж (glass)
  • Adyghe ч ↔ щ Kabardian: пачъыхь ↔ пащтыхь (king); гъучӏы ↔ гъущӏ (iron); упчӏэ ↔ упщӏэ (question); чыӏу ↔ щӏыӏу (button); чъыӏэ ↔ щӏыӏэ (cold); пчэдыжьы ↔ пщэдджыжь (morning)
  • Adyghe дз ↔ з Kabardian: хъырбыдз ↔ хъарбыз (watermelon)
  • Adyghe дж ↔ ж Kabardian: баджэ ↔ бажэ (fox); лъэмыдж ↔ лъэмыж (arch, bridge); аджал ↔ ажал (death); хьаджыгъэ ↔ хьэжыгъэ (flour); лъэгуанджэ ↔ лъэгуажьэ (knee); къуаджэ ↔ къуажэ (village)
  • Adyghe жь ↔ з Kabardian: ежь ↔ езы (him, itself)
  • Adyghe жъ ↔ жь Kabardian: жъы ↔ жьы (old); бжъэ ↔ бжьэ (bowl, horn, slander); жъэн ↔ жьэн (to fry, to grill)
  • Adyghe ж ↔ жь Kabardian: бжыхьэ ↔ бжьыхьэ (autumn); жакӀэ ↔ жьакӀэ (beard); бжыдзэ ↔ бжьыдзэ (flea); жэ ↔ жьэ (mouth)
  • Adyghe жъу ↔ в Kabardian: жъуагъо ↔ вагъо (star); зэжъу ↔ зэвы (narrow); ӏужъу ↔ ӏувы (wide); гъэжъон ↔ гъэвэн (to boil)
  • Adyghe ш ↔ щ Kabardian: нашэ ↔ нащэ (melon)
  • Adyghe щ ↔ ш Kabardian: щэ ↔ шэ (milk); щай ↔ шай (tea); щыгъу ↔ шыгъу (salt); ахъщэ ↔ ахъшэ (fund, money); щэбзащ ↔ шабзэ (arrow); щыды ↔ шыд (donkey); щынагъо ↔ шынагъуэ (fear); щыбжьый ↔ шыбжий (black pepper); щэджагъо ↔ шэджагъуэ (noon)
  • Adyghe шъ ↔ щ Kabardian: шъабэ ↔ щабэ; шъхьэ ↔ щхьэ (head); шъынэ ↔ щынэ (lamp); дышъэ ↔ дыщэ (gold); пшъашъэ ↔ пщащэ (girl); мышъэ ↔ мыщэ (bear); псэушъхь ↔ псэущхьэ (animal); шъэ ↔ ща (100)
  • Adyghe шӀ ↔ щӀ Kabardian: шӀын ↔ щӀын (to do); шӀэн ↔ щӀэн (to know); гъашӀэ ↔ гъащӀэ (life); пшӀы ↔ пщӀы (ten)
  • Adyghe кӀ ↔ щӀ Kabardian: кӀэ ↔ щӀэ (new); кӀалэ ↔ щӀалэ (young-man); мэгыкӀэ ↔ мэгыщӀэ (to launder, to wash); тӀэкӀын ↔ тӀэщӀын (to go off on); икӀыӀу ↔ ищӀыӀу (above); макӀэ ↔ мащӀэ (few); хьакӀэ ↔ хьэщӀэ (guest); ӀункӀыбзэ ↔ ӀунщӀыбз (key)
  • Adyghe шъу ↔ ф Kabardian: шъоу ↔ фо (honey); шъуз ↔ фыз (wife); ешъон ↔ ефэн (to drink); уашъо ↔ уафэ (sky); уцышъо ↔ удзыфэ (green); къашъо ↔ къафэ (dance); шъо ↔ фэ (color, skin, you (plural)); шъо ↔ фэ (color, skin, you (plural)); нэшъу ↔ нэф (blind)
  • Adyghe шӀу ↔ фӀ Kabardian: шӀу ↔ фӀы (well, good); машӀо ↔ мафӀэ (fire); шӀуцӀэ ↔ фӀыцӀэ (black); шӀомыкӀы ↔ фӀамыщӀ (coal); ошӀу ↔ уэфӀ (weather); ӏэшӀу ↔ ӏэфӀ (sweet); шӀошӏын ↔ фӀэщын (sweet)
  • Adyghe ф ↔ ху Kabardian: фыжьы ↔ хужьы (white); Ӏофы ↔ Ӏуэху (work, job); мафэ ↔ махуэ (day); гъэмафэ ↔ гъэмахуэ (summer); цӀыфы ↔ цӀыху (person); фабэ ↔ хуабэ (hot); фае ↔ хуей (want, need); фэд ↔ хуэд (like); нэфы ↔ нэху (light); нартыф ↔ нартыху (maize); фэгъэгъун ↔ хуэгъэгъун (to forgive); фэгъэгъун ↔ хуэгъэгъун (to forgive); бжьыныф ↔ бжьыныху (garlic); бзылъфыгъэ ↔ бзылъхугъэ (woman)
  • Adyghe хь ↔ хъ Kabardian: нахь ↔ нэхъ (more); шынахьыкӏ ↔ шынэхъыщӏ (younger brother); шынахьыжъ ↔ шынэхъыжь (older brother)
  • Adyghe къ ↔ кхъ Kabardian: къэ ↔ кхъэ (grave)
  • Adyghe къу ↔ кхъу Kabardian: къуае ↔ кхъуей (cheese); къужъы ↔ кхъужь (pear); къухьэ ↔ кхъухь (ship)
  • Adyghe т ↔ д Kabardian: тэ ↔ дэ (we); тамэ ↔ дамэ (shoulder); тамыгь ↔ дамыгъэ (stamp, letter); тыгъужъы ↔ дыгъужь (wolf); тыгъуас ↔ дыгъуасэ (yesterday); ты ↔ адэ (father); тыжьыны ↔ дыжьын (silver); такъикъ ↔ дакъикъэ (minute); атакъэ ↔ адакъэ (rooster, cock); хатэ ↔ хадэ (garden); псычэт ↔ псыджэд (duck); тхьаматэ ↔ тхьэмадэ (leader, boss)
  • Adyghe п ↔ б Kabardian: панэ ↔ банэ (thorn); пытэ ↔ быдэ (hard); пчэны ↔ бжэн (goat); пыи ↔ бий (enemy); непэ ↔ нобэ (today); пчъын ↔ бжын (to count)
  • Adyghe м ↔ н Kabardian: мамун ↔ номин (monkey)
  • Adyghe н ↔ Ø Kabardian: гъунджэ ↔ гъуджэ (mirror)
  • Adyghe -Ø ↔ -р Kabardian: Ӏехы ↔ Ӏехыр; сӀехы ↔ сӀехыр; тӀехы ↔ тӀехыр
  • Adyghe -Ø ↔ -щ Kabardian: тӀыгъ ↔ тӀыгъщ
  • Adyghe Ø- ↔ и- Kabardian: джыри ↔ иджыри (yet)

Loanwords

Circassian languages contain "many loan-words from

Arabic, Turkish, Persian (particularly in the area of religion) and Russian".[7]

See also

Wikivoyage has a travel guide for Circassian phrasebook.

References

  1. ^ Papşu, Murat (2006)."Çerkes-Adığe yazısının tarihçesi Archived December 14, 2013, at the Wayback Machine". Nart, İki Aylık Düşün ve Kültür Dergisi, Sayı 51, Eylül-Ekim 2006. (in Turkish)
  2. ^ "The Circassian Alphabet". circassianweb.com. Circassian Family Tree. Retrieved 24 March 2024.
  3. ^ a b Kuipers, Aert H. (1960). Phoneme and morpheme in Kabardian (eastern Adyghe). The Hague: Mouton & Co. p. 7.
  4. ISBN 90-71176-01-0
    .
  5. doi:10.1016/j.lingua.2003.06.003
    . Retrieved 16 April 2017.
  6. ISBN 9786056569111
  7. ^ Reza, Hirtenstein & Gholami 2021.

Sources

Literature

Retrieved from "https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Circassian_languages&oldid=1215375037"